Waarom je het maken van vergelijkingen beter aan je personage kunt overlaten

Een schrijver kan een unieke vergelijking maken die dusdanig knap en mooi is dat de lezer daarvan onder de indruk is. Dan zijn vergelijkingen iets tussen de schrijver en de lezer. Dan voltrekt zich vooral tussen die twee de communicatie. Maar een schrijver kan het maken van vergelijkingen ook overlaten aan het personage. Dat heeft voordelen.

1. Een vergelijking laat de worsteling van het personage zien

Als een schrijver het maken van vergelijkingen overlaat aan het personage, dan worstelt een personage zelf met het narratief, en zegt een vergelijking iets over die worsteling van het personage. Dan gaat het niet zozeer om wat de schrijver met de lezer communiceert.

Wie weet is het een lelijke vergelijking, maar als de vergelijking van het personage komt, is die de schrijver niet aan te rekenen. Het gaat er dan sowieso niet meer om of een vergelijking mooi is of niet, en of de lezer onder de indruk is van de schrijver of niet. Het gaat er dan om dat het personage bezig is het narratief te continueren, het gaat dan om het overleven van het personage in het eigen narratief.

Mooi of lelijk, dat is als het om overleven gaat niet relevant. De lezer ziet nu niet de schoonheid van de vergelijking, maar de overlevingsdrang. In het aanschouwen zo’n worsteling kan ook schoonheid zitten, maar dat is een andere schoonheid dan het aanschouwen van de pauwenveren van de schrijver.

Als de schrijver het maken van een vergelijking overlaat aan het personage, dan verlost de schrijver zich van het oordeel van de lezer, die doet er dan niet meer toe. Dan wordt de schrijver onzichtbaar en het personage zichtbaar. Er zijn meer voordelen.

2. Een vergelijking laat het verleden van het personage zien

Als het personage een vergelijking maakt, dan laat het personage ook diens verleden zien. Als bijvoorbeeld een personage in de klauwende handen van de juffrouw de handen van diens eigen moeder meent te zien, dan wordt er iets van het verleden van het personage opgeroepen, zonder dat de schrijver daarvoor het narratief hoeft te onderbreken. Het is een natuurlijke manier om het verleden te laten zien, een manier die niet gewelddadig van buitenaf in het verhaal ingrijpt, een manier die niet het narratief stopt.

Een personage kan in de vergelijking meer nadruk leggen op de ene kant van de vergelijking of meer op de andere kant ervan. Bijvoorbeeld meer op de handen van de juf of meer op de handen van de moeder. Laten we even beide mogelijkheden de revue passeren.

Enerzijds kan het personage in gedachten weggaan bij de juf en vooral de moeder visualiseren. Het narratief en de beleving lopen dan wel door, maar via de moeder. De balans slaat dan door naar de moeder.

Anderzijds kan het ook zijn dat het personage in gedachten even de moeder noemt maar vervolgens weer gebiologeerd naar de handen van de juf kijkt, naar de huid van die hand, de vlekjes, de aderen, naar het klauwen. Wie weet blijft het personage daar minutenlang naar kijken, zonder de moeder te visualiseren. Het narratief en de beleving lopen dan door via de juf.

Of wie weet is het personage zich er niet bewust van dat de handen van de juf op die van de moeder lijken. Wie weet roepen de handen van de juf alleen iets op, een beangstigend beeld, een gevoel, een alertheid, en blijft het personage gespannen naar die handen kijken, terwijl het. personage wel iets voelt, maar dat niet kan benoemen. Dan loopt het narratief en de beleving door via het onbestemde gevoel en de alertheid die daarmee gepaard gaat.

3. Een vergelijking laat de fixatie van het personage zien

Vergelijkingen vanuit het personage hebben ook een ander voordeel: ze laten diens fixatie zien. Een vergelijking laat niet alleen het verleden van het personage zien, het laat ook zien wat belangrijk voor het personage is. Als een personage diens hond steeds vergelijkt met de hond die ie hiervoor had, dan betekent dat dat die vorige hond nog steeds belangrijk voor het personage is. Dat hoeft dan niet expliciet benoemd te worden, het blijkt al uit de vergelijking die herhaaldelijk gemaakt wordt. Hoe vaker de vergelijkingen naar hetzelfde verwijzen, hoe sterker de fixatie van het personage naar voren komt.

Proza laat zien hoe personages via vergelijkingen het verleden laten voortbestaan en daarmee hun narratief continueren.